HARI Kemerdekaan Sarawak adalah hari cuti yang telah ditetapkan pada 22 Julai setiap tahun oleh Kerajaan Sarawak sebagai meraikan penubuhan kerajaan sendiri di Sarawak pada 22 Julai 1963 oleh Alexander Waddell, Gabenor Koloni yang terakhir di Sarawak. Ia dinamakan demikian untuk meningkatkan kesedaran tentang masa lalu dan sumbangan pemimpin masa lalu Sarawak.
Terdapat juga mereka yang kurang menyedari kesahihannya, manakala ada yang mencadangkan bahawa ia tidak tepat pada masanya, memetik undang-undang British kepada pemerintahan sendiri di Sarawak dan tidak memberi kebebasan sepenuhnya sebelum ia menyertai Persekutuan Malaysia.
Sarawak telah diberikan kerajaan sendiri pada 22 Julai 1963, dengan syarat ia akan bergabung menjadi Persekutuan Malaysia pada 16 September pada tahun yang sama.
Sebelum majlis kendiri pada 22 Julai 1963, Alexander Waddell, Gabenor Koloni terakhir, meninggalkan Astana dan menaiki sampan putih untuk menyeberangi Sungai Sarawak, kemudian menyerahkan pentadbiran Sarawak kepada rakyat Sarawak, dengan bendera kolonial diturunkan dan bendera Sarawak dinaikkan. Sebelum dia pergi, Gabenor melantik Stephen Kalong Ningkan sebagai Ketua Menteri Sarawak yang pertama.
Pada tahun 2016, Ketua Menteri Adenan Satem mengumumkan pada 22 Julai sebagai cuti umum di Sarawak bermula dari 2016.
20 perkara telah ditulis bagi tujuan menjaga kepentingan, hak dan autonomi rakyat Borneo Utara semasa pembentukan Persekutuan Malaysia. Cadangan yang sama, dengan perbezaan kandungan tertentu, dibuat oleh Sarawak dan biasanya dirujuk sebagai Perjanjian 18 Perkara.
Ia telah dipertikaikan sebagai hipotesis seperti Memorandum 20 Perkara Sabah yang dikemukakan secara bersama oleh para pemimpin politik pada tahun 1962, di mana dokumen sebenar wujud dan yang sedang mempersiapkan dan menandatangani memorandum 18 perkara masih belum lengkap.
Beberapa perkara telah dimasukkan ke dalam Perlembagaan Malaysia manakala selebihnya 18 perkara Sarawak yang digariskan seperti berikut:
Perkara 1: Agama
Tiada bantahan terhadap Islam sebagai agama kebangsaan Malaysia tetapi Sarawak sepatutnya tidak mempunyai agama rasmi. Segala bidang kuasa Malaya yang berkaitan dengan Islam tidak patut dikuatkuasakan di Sarawak.
Perkara 2: Bahasa
a. Bahasa Malaysia adalah bahasa kebangsaan bagi Persekutuan
b. Bahasa Inggeris boleh diteruskan dalam tempoh 10 tahun selepas Hari Malaysia
c. Bahasa Inggeris akan menjadi bahasa rasmi Sarawak untuk pelbagai tujuan negeri dan persekutuan tanpa had masa
Perkara 3: Perlembagaan
Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu yang sedia ada diterima sebagai asas Perlembagaan Malaysia. Perlembagaan Malaysia hendaklah merupakan satu dokumen yang baru sama sekali. Sebuah perlembagaan negeri adalah perlu bagi Sarawak.
Perkara 4: Ketua Persekutuan
Ketua bagi Sarawak tidak berhak atau tidak layak untuk dipilih menjadi ketua persekutuan.
Perkara 5: Nama Persekutuan
Nama persekutuan ialah Malaysia, bukan Melayu raya.
Perkara 6: Kuasa Imigresen
Kawalan ke atas imegresen ke mana-mana bahagian Malaysia daripada luar hendaklah berada dalam kuasa kerajaan persekutuan tetapi kemasukan ke Sarawak hendaklah juga mendapat kebenaran daripada kerajaan negeri. Kerajaan persekutuan tidak boleh membatalkan kemasukan sesiapa ke Sarawak untuk tujuan kerajaan negeri kecuali atas alasan keselamatan yang kukuh. Sarawak hendaklah mempunyai kawalan yang tidak terbatas terhadap pergerakan manusia, kecuali kakitangan Kerajaan Persekutuan.
Perkara 7: Hak Untuk Berpisah
Sarawak tidak mempunyai hak untuk berpisah daripada Malaysia.
Perkara 8: Borneonisasi
Pegawai Borneo yang dilantik merupakan penduduk tempatan.
Perkara 9: Pegawai-pegawai British
Segala usaha hendaklah dibuat untuk menggalakkan pegawai British kekal dalam perkhidmatan awam sehinggalah tempat mereka diambil alih oleh mereka yang layak dan sesuai dari kalangan rakyat negeri berkaitan.
Perkara 10: Kewarganergaraan
Cadangan dalam perenggan 148 (K) dalam Laporan Suruhanjaya Cobbold hendaklah mentadbir hak-hak kewarganegaraan dalam negeri Sarawak tertaluk kepada pindaan-pindaan berikut:
a) Sub-perenggan (i) hendaklah tidak mengandungi peruntukan sehinggalah pemastautin lima tahun.
b) Dalam usaha hendak menyelaraskan dengan undang-undang kita , sub-perenggan (ii) (a) hendaklah dibaca tujuh daripada sepuluh tahun dan bukannya lapan daripada dua belas tahun.
c) Sub-perenggan (iii) hendaklah tidak mengandungi sekatan yang terikat dengan kewarganegaraan ibu bapa bagi yang lahir di Borneo utara selepas Malaysia, mesti menjadi rakyat persekutuan.
Perkara 11: Tarif dan Kewangan
Sarawak hendaklah mengawal kewangan, tabung-tabung, pembangunan dan tarifnya sendiri.
Perkara 12: Kerajaan Negeri
(a) Ketua menteri hendaklah dipilih oleh ahli-ahli tidak rasmi Dewan Perundangan,
(b) Hendaklah diwujudkan satu sistem kementerian sebenar di Sarawak oleh kerajaan Persekutuan.
Perkara 13: Tempoh Peralihan
Selama tujuh tahun kuasa perundangan hendaklah dipegang oleh kerajaan Sarawak melalui perlembagaan bukan diwakili kepada kerajaan negeri oleh kerajaan persekutuan (tempoh itu sudah tamat).
Perkara 14: Pendidikan
Sistem pendidikan yang sedia ada di Sarawak hendaklah dikekalkan dan untuk tujuan itu hendaklah diletakkan di bawah kerajaan negeri (sistem pendidikan Sarawak , Dewan Undangan Negeri Sarawak telah mengintegrasikan pendidikan kedalam sistem kebangsaan pada 6 julai 1976).
Perkara 15: Jaminan Perlembagaan
Tidak ada pindaan, perubahan, penarikan sebarang jaminan istimewa yang diberi kepada Sarawak oleh kerajaan Persekutuan tanpa persetujuan positif kerajaan negeri yang berkaitan.
Perkara 16: Perwakilan di Parlimen
Ianya perlu mengambil kira populasi penduduk Sarawak, saiz dan potensinya. Dalam apa keadaan sekalipun ianya hendaklah tidak kurang daripada perwakilan Singapura.
Perkara 17: Gelaran Ketua Negeri
Gelaran Ketua Negeri bagi Sarawak ialah yang Dipertuan Negara.
Perkara 18: Tanah, Perhutanan, Kerajaan Tempatan dan lain-lain
Peruntukan dalam kerajaan Persekutuan bersangkutan dengan Kuasa Majlis Tanah Negara tidak boleh diguna pakai bagi Sarawak. Begitu juga dengan Majlis Kerajaan Tempatan Negara hendaklah tidak boleh diguna pakai di Sarawak.
Adakah masih relevan dengan tuntutan 18 perkara Sarawak hari ini, tidak semua tuntutan 18 perkara Sarawak masih diamalkan hari ini. Terdapat juga beberapa perkara yang telah berubah dengan ketara selepas 10 tahun Sarawak menyertai Malaysia.
Antara 18 tuntutan yang telah berubah dan diterima sebagai 20 perkara tuntutan ke atas Sabah, Bahasa Melayu telah menjadi bahasa rasmi Sarawak selepas 10 tahun penggunaan Bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi.
Tuntutan 18 perkara lain yang telah menerima perubahan ialah tuntutan dalam aspek pendidikan apabila Sarawak mahu mengekalkan pendidikan mesti diletakkan di bawah kuasa negeri itu pada mulanya. Tuntutan lain 18 perkara yang telah berubah adalah permintaan dari segi pendidikan apabila Sarawak mahu mengekalkan pendidikan mesti diletakkan di bawah kuasa kerajaan negeri pada mulanya.
Banyak lagi tuntutan dalam 18 Perkara Sarawak yang perlu dilaksanakan tanpa perlu ada perundingan kerana ianya sudah termaktub dalam Perlembagaan Negara. Kerajaan Persekutuan perlu melaksanakan tuntutan dan memberi kuasa autonomi yang sudah termaktub dalam perlembagaan kalau ingin melihat Sarawak boleh berdikari dan maju ke hadapan.
Sarawak masih perlu kekal dalam Malaysia demi menjaga keselamatan dan kesejahteraan rakyat. Apa yang perlu dilaksanakan ialah segala tuntutan yang termaktub dalam perlembagaan perlu dilaksanakan dengan sebaik mungkin tanpa perlu ada campur tangan luar yang boleh menjejaskan keharmonian dan keselamatan rakyat Sarawak. – HARAKAHDAILY 22/7/2017
Penulis ialah Pesuruhjaya PAS Sarawak.
