BAB keenam: Mendalami terlebih dahulu sebelum menghukumkan kafir.
Antara faktor yang menyebabkan perbezaan dalam memahami nas falsafah ialah perbezaan beberapa ahli falsafah dalam menghukumkan seseorang itu sebagai kafir, atau fasiq. Kita tidak boleh menghukumkan kafir kepada al-Farabi dan Ibnu Sina berdasarkan pandangan mereka yang mengatakan ke’qadim’an alam.
Secara umumnya, mereka berdua banyak menyumbangkan idea yang besar dalam memahami Islam, dan kepakaran mereka dalam bidang agama. Maka, kita perlu bersangka baik, dan melihat bahawa berkemungkinan maksud yang ingin mereka sampaikan adalah berbeza dengan zahir ayat.
Sebab itulah Imam Ghazali menulis kitab Tahafut al-Falasifah, yang menyebabkan tohmahan pihak luar terhadap beliau. Hasilnya, kita perlu melihat bahawa di dalam kitab tersebut, terdapat banyak bentuk penggunaan ilmu Nusus Falsafiah (nas falsafah). Akibat perbezaan dalam memahami nas falsafah, maka terdapatlah perbezaan dalam menghukumkan mengenai seseorang.
Bab ketujuh: Penelitian secara pesong sebelum menghukum.
Ia bermaksud, melihat sesuatu nas tersebut dari sudut ia ‘terpesong’. Iaitu, apabila seseorang itu iqna’ dengan pandangan seseorang sebelum menterjemahkan nas falsafahnya, maka ia akan menyebabkan penterjemahan itu terkesan dengan penulis nas tersebut. Bahkan ia akan terkesan dengan pemikiran si penulis nas tersebut.
Maka, Islam sudah melarang taqlid awal-awal lagi. Ini kerana berfikiran pesong dalam menterjemah nas, bukanlah bermaksud mencari kesalahan walaupun sekecil kuman. Sebaliknya cuba menganggap bahawa nas tersebut perlu diragui kesahihannya. Bertujuan untuk mengelakkan taqlid dengan penulis nas tersebut.
Bahkan Imam al-Ghazali juga bersetuju dengan menggunakan kaedah ‘meragukan’ untuk mendapat kebenaran sesuatu. Manhaj ini juga digunakan oleh Descartes, dengan pembahagian-pembahagian berikut:
(1) Kaedah yakin, iaitu tidak meyakini sesuatu yang tidak dapat dipastikan dengan keyakinan.
(2) Kaedah huraian, iaitu memecah-mecahkan perbahasan kepada sub-sub yang kecil, kemudian menggunakan hujah pada setiap sub tersebut.
(3) Kaedah gabungan, iaitu menggabungkan beberapa kefahaman yang terpisah, untuk membentuk satu kesimpulan.
(4) Kaedah induksi secara sempurna (istiqra’ tam).
Bab kelapan: Perbezaan di antara ta’wil dan ingkar.
Antara faktor yang menyebabkan perbezaan di dalam memahami nas falsafah ialah terdapatnya perbezaan di antara ta’wil dan ingkar. Perkara asas yang perlu kita ketahui ahli falsafah berpendirian menta’wil ayat al-Quran dan Hadis Nabi S.A.W, bukannya mengingkari. Maka, tidak boleh dihukumkan kafir kepada mereka.
Sekiranya mereka mengingkari nas al-Quran, maka ia terang-terangan menyebabkan kafir. Tetapi mereka mengambil pendekatan menta’wil dengan nas-nas yang shahih. Ta’wil adalah cara untuk memudahkan kefahaman bagi beberapa ayat al-Quran yang sukar difahami, dan ia bukan sewenang-wenangnya, bahkan berkaedah dan bermanhaj.
Ta’wil juga merupakan satu cara meletakkan sesuatu perkataan, bukan pada maksudnya yang zahir. Ahli falsafah hanya menta’wil dari sudut perkataan dan akal, langsung tidak bertembung dengan syariat. Maka, jelas di sini kita tidak boleh menghukumkan kafir kepada mereka dengan begitu mudah.
Manakala ‘ingkar’ pula, iaitu mengingkari nas al-Quran secara jelas, maka tiada keraguan lagi bagi seorang Muslim, untuk menghukumkan kepada mereka yang mengingkari ini, sebagai kafir. Maka, menta’wil nas adalah untuk memelihara pengekalannya, manakala ingkar pula menghapuskan nas terus.
Bab kesembilan: Melihat susunan zaman penulisan nas tersebut.
Antara faktor yang menyebabkan perbezaan dalam memahami nas, ialah ketelitian dalam melihat zaman penulisan sesuatu nas. Kadangkala, ada yang tidak meraikannya, lalu menghukumkan sebagai ‘tidak betul’_ dan sebagainya. Contohnya penulisan Imam Ghazali, Tahafut al-Falasifah. Ia perlu dibaca berdasarkan kewujudan falsafah pada zaman Imam Ghazali.
Contoh yang lain, penulisan Imam Abu Hassan al-Asy’ariy ‘ketika beliau beraliran Muktazilah’. Terdapat percanggahan terhadap beliau apabila menganggap beliau itu adalah Muktazilah, sedangkan beliau telah keluar kemudiannya daripada Muktazilah membentuk pegangan al-Asya’irah. Maka, tidak boleh kita menghukumkan beliau sebagai Muktazilah berdasarkan penulisannya ketika berfahaman tersebut.
Kesimpulannya, apabila kita ingin menilai sesuatu penulisan, sila perhatikan zaman penulisan tersebut dibuat. Ia adalah bagi mengelakkan sangka buruk terhadap ahli falsafah.
Bab kesepuluh: Pembelajaran nas secara terperinci.
Antara faktor yang menyebabkan perbezaan dalam memahami nas ialah berkaitan dengan pembelajaran nas tersebut. Nas falsafah perlu dipelajari dan dikaji dengan teliti sebelum ia dihukumkan sebagai benar atau tidak. Bahkan pembelajaran mengenai nas falsafah juga berkaedah dan bermanhaj.
Contoh yang terjadi, ulamak usul tidak bersepakat dalam menggunakan kaedah ‘menduga dan membahagi’ (kaedah Imam Ghazali), dalam menentukan sebab kewujudan, atau punca kewujudan.
(1) Golongan pertama menganggap bahawa ia adalah dalil untuk menentukan sebab kewujudan.
(2) Golongan kedua (majoriti) menganggap bahawa ia adalah syarat untuk dijadikan dalil dalam menentukan sebab kewujudan. Ia adalah syarat, dan bukannya dalil.
Maka, apa yang dimaksudkan dengan akal yang bersifat menghurai, ialah akal yang berbeza dengan akal yang bersifat merangkum atau mencantum. Kaedah ‘menduga dan membahagi’ boleh dikatakan akal yang menghurai.
Maka, akal yang menghurai memerlukan kepada kemampuan untuk mengetahui setiap cabang huraiannya. Ada yang mengatakan:
“Akal yang bersifat ilmiah adalah akal yang menghurai, manakala akal yang berfalsafah adalah akal yang merangkum atau mencantum.”
Walhal, kalam ini bercanggah dengan falsafah yang sebenar. Ini kerana falsafah adalah mengkaji mengenai hakikat sesuatu. Maka tidak sesuai untuk kita mengatakannya sebagai akal yang merangkum kerana ia memerlukan kepada huraian, eksperimen, teori dan sebagainya.
Huraian terbahagi kepada:
(1) Huraian yang bersifat material.
(2) Huraian yang bersifat gambaran.
(3) Huraian yang bersifat rasional.
(4) Huraian yang bersifat pembuktian.
(5) Huraian yang bersifat aliran pemikiran.
Sejak kebelakangan ini, ulamak ilmu kalam menggunakan konsep huraian dalam menentukan kewujudan Allah, antaranya:
“Alam itu berubah, setiap yang berubah itu pastinya baru, maka alam itu baru.”
Ia adalah salah satu konsep huraian.
Gambar: Manuskrip kitab تهافت الفلاسفة Imam Ghazali
MUHAMMAD MUJAHID IR HJ MOHAMMAD FADZIL – HARAKAHDAILY 1/6/2020
